札萨克图汗部

札萨克图汗部蒙古语ᠵᠠᠰᠠᠭᠲᠤ ᠬᠠᠨ
ᠠᠶᠢᠮᠠᠭ
西里尔字母Засагт хан аймаг),一作扎萨克图汗部,又称札克毕拉色钦毕都尔诺尔盟蒙古语ᠵᠠᠭ ᠭᠣᠣᠯ ᠤᠨ
ᠡᠬᠢ ᠪᠢᠳᠡᠷᠢᠶ᠎ᠠ
ᠨᠠᠭᠤᠷ ᠤᠨ
ᠴᠢᠭᠤᠯᠭᠠᠨ
西里尔字母Заг голын эх Бидэръяа нуурын чуулган),是清代民国时的喀尔喀蒙古四部之一。康熙三十年(1691年)置。1923年,蒙古人民党政府将其改为“杭特希尔乌拉省[1]蒙古语Хан Тайшир уулын аймаг)。其地大致相当于今蒙古国戈壁阿尔泰省以及库苏古尔省扎布汗省乌布苏省的部分地区。

扎萨克图汗部在乌里雅苏台将军辖区的位置(1820年)

沿革 编辑

1596年,被阿巴岱立为汗的喀尔喀右翼长赉瑚尔汗之子素巴第被推举为“扎萨克图汗”,成为第一代扎萨克图汗。皇太极征服漠南蒙古后以右翼蒙古宗主自居,与后金敌对。[2]

康熙二十七年(1688年),厄鲁特蒙古准噶尔部入侵喀尔喀三部,此时札萨克图汗沙喇已被杀,其弟策旺扎布投奔清朝。三十年(1691年),策旺扎布赴多伦诺尔觐见康熙皇帝,受封为札萨克和硕亲王,置札萨克图汗部。次年,编札萨克图汗部为九旗[3]

  • 札萨克图汗部中旗(札萨克图汗旗)
  • 札萨克图汗部左翼左旗[4]
  • 札萨克图汗部左翼右旗(《平定朔漠方略》无此旗)
  • 札萨克图汗部右翼左旗
  • 札萨克图汗部右翼右旗
  • 札萨克图汗部左翼前旗
  • 札萨克图汗部右翼前旗
  • 札萨克图汗部左翼后旗
  • 札萨克图汗部右翼后旗

康熙四十二年(1703年),晋封策旺札布为札萨克图汗。雍正十年(1732年)削策旺札布汗爵,以其叔父之子、右翼左旗札萨克格哷克延丕勒袭札萨克图汗位,兼管札萨克图汗旗与右翼左旗,视为一旗。乾隆时札萨克图汗部增至十八旗,与所附辉特部一旗,共十九旗,会盟于札克河源头之毕都尔诺尔,满语称河源为“毕拉色钦”,故称札克毕拉色钦毕都尔诺尔盟[5]

  • 札萨克图汗部中左翼左旗,康熙三十三年(1694年)置
  • 札萨克图汗部右翼后末旗,康熙三十六年(1697年)置
  • 札萨克图汗部中右翼末次旗,康熙四十八年(1709年)置
  • 札萨克图汗部中右翼末旗,康熙五十三年(1714年)置
  • 札萨克图汗部右翼右末旗,雍正二年(1724年)置
  • 札萨克图汗部左翼后末旗,雍正四年(1726年)置
  • 札萨克图汗部左翼中旗,雍正六年(1728年)置
  • 札萨克图汗部中右翼左旗,乾隆二十年(1755年)置
  • 札萨克图汗部中左翼右旗,乾隆二十一年(1756年)置
  • 札萨克图汗部中左翼末旗(Засагт хан аймгийн Ахай засгийн хошуу),乾隆二十二年(1757年)置
  • 辉特旗,罗布藏后裔。乾隆三十年(1765年)置,授辉特台吉拉克沁噶喇为札萨克一等台吉,附札萨克图汗部游牧[6]

1911年随外蒙古独立。1919年外蒙古被北洋政府短暂占领1921年蒙古革命后封建王公和盟旗体制被废除。1928年,国民政府名义上设置蒙古地方,将札萨克图汗部划为札克毕拉色钦毕都尔诺尔盟,直至1946年正式承认其独立,札克毕拉色钦毕都尔诺尔盟在法理上仍为中华民国领土。

札萨克图汗部下属旗列表 编辑

旗名 设立时间 下属苏木 领主头衔 始封者 备注
右翼左旗
Баруун гарын зүүн хошуу
1691 3 Цэвэнжав сын Джамбуна
左翼右旗
Зүүн гарын баруун хошуу
1691 1 镇国公
Түшээ гүн
Цотбаилдэн сын Убантая, сына Лайхора
左翼后旗
Зүүн гарын хойт хошуу
1691 1 辅国公
Туслагч гүн
Сономиш сын Доржа, сына Цэрэна, сына Хонгора, сына Тубэта, сына Ноёнтая, сына Гэрэсэндзэ
左翼前旗
Зүүн гарын өмнөд хошуу
1691 1 辅国公
Туслагч гүн
Гунзэн сын Цэрэнгомбо, сына Бадмы, сына Тубэта, сына Ноёнтая, сына Гэрэсэндзэ
右翼右旗
Баруун гарын баруун хошуу
1691 1 辅国公
Туслагч гүн
Бухубай сын Цэбдэндоржа, сына Цэрэнжая, сына Хонгора, сына Тубэта, сына Ноёнтая, сына Гэрэсэндзэ
右翼前旗
Баруун гарын өмнөд хошуу
1691 1,5 一等台吉
Тэргүүн зэргийн тайж
Уржин сын Цахажава, сына Хонгора, сына Тубэта, сына Ноёнтая, сына Гэрэсэндзэ
右翼后旗
Баруун гарын хойт хошуу
1691 1 一等台吉
Тэргүүн зэргийн тайж
Эрдэнэгомбо сын Дайбуна, сына Убантая, сына Лайхора
中右翼末次旗
Дундад баруун гарын адгийн дэд хошуу
1692 1 一等台吉
Тэргүүн зэргийн тайж
Намринсамбу сын Олжийта, сына Лувсанцэрэна, сына Гомбоилдэна, сына Шолоя, сына Тумэндары, сына Ашихая
中左翼左旗
Дундад зүүн гарын зүүн хошуу
1694 2 多罗贝勒 Гэндун сын Дорждая, сына Шолоя, сына Тумэндары, сына Ашихая
右翼后末旗
Баруун гарын хойт адаг хошуу
1697 1 一等台吉
Тэргүүн зэргийн тайж
Хамар Дайчин сын Эрха, сына Гур Номча, сына Хонгора, сына Тубэта, сына Ноёнтая, сына Гэрэсэндзэ
中右翼末旗
Дундад баруун гарын адаг хошуу
1714 2 辅国公
Туслагч гүн
Доншиг сын Мэд Зоригта, сына Данжина, сына Тангута, сына Чиндаана, сына Отхона, сына Гэрэсэндзэ
右翼右末旗
Баруун гарын баруун адаг хошуу
1724 1 辅国公
Туслагч гүн
Шагжаа сын Дорждая, сына Шолоя, сына Тумэндары, сына Ашихая
左翼后末旗
Зүүн гарын хойт адаг хошуу
1726 1 一等台吉
Тэргүүн зэргийн тайж
Идамжав сын Гунзэна, сына Цэрэнгомбо, сына Бадмы, сына Тубэта, сына Ноёнтая, сына Гэрэсэндзэ
左翼中旗
Зүүн гарын дундад хошуу
1728 1 镇国公
Түшээ гүн
Аравтан сын Убантая, сына Лайхора
中右翼左旗
Дундад баруун гарын зүүн хошуу
1755 1 一等台吉
Тэргүүн зэргийн тайж
Пурэвцэрэн внук Багсама, сына Бундаракжи, сына Тангута, сына Чиндаана, сына Отхона, сына Гэрэсэндзэ
中左翼右旗
Дундад зүүн гарын баруун хошуу
1756 1 辅国公
Туслагч гүн
Цэвэгжав сын Убаши, сына Лувсандаша, сына Дорждая, сына Шолоя, сына Тумэндары, сына Ашихая
左翼左旗
Зүүн гарын зүүн хошуу
1756 1 一等台吉
Тэргүүн зэргийн тайж
Норбо сын Намжилдоржа, сына Сура, сына Саран Ахая, сына Дамбы, сына Нубы, сына Дэлдэна, сына Гэрэсэндзэ
中左翼末旗
Дундад зүүн гарын адаг хошуу
1757 1 一等台吉
Тэргүүн зэргийн тайж
Дашпунцук сын Тубы, сына Дорждая, сына Шолоя, сына Тумэндары, сына Ашихая

封爵 编辑

爵二十有二:扎萨克图汗兼多罗郡王一人;附公品级三等台吉一人,由辅国公降袭;郡王品级扎萨克多罗贝勒一人;扎萨克镇国公二人,一由贝勒降袭,一由扎萨克台吉晋袭;扎萨克辅国公六人,一由贝子降袭;附辅国公一人;扎萨克一等台吉八人;附辅国公一人;辉特扎萨克一等台吉一人。

札萨克图汗世系 编辑

世代 年份 备注
第一代 素巴第 ?-?
第二代 诺尔布 ?-? 素巴第子
第三代 旺舒克 ?-? 诺尔布子
第四代 成衮 ?-1684年 旺舒克弟
第五代 沙喇 1684年-1687年 成衮子。
第六代 策旺札布 1703年-1732年 沙喇弟。朋素克喇布坦族侄。1691年封为和硕亲王,1703年诏加汗号。
第七代 格哷克延丕勒[7] 1732年-1741年 朋素克喇布坦子。1732年袭汗号兼郡王。
第八代 巴勒达尔 1741年-1770年 格哷克延丕勒子
第九代 齐旺巴勒斋 1770年-1791年 巴勒达尔子
第十代 布尼拉忒纳 1791年-1823年 齐旺巴勒斋子
第十一代 玛呢巴咱尔 1823年-1840年 布尼拉忒纳子
第十二代 车林端多布 1840年-1877年 玛呢巴咱尔子
第十三代 多尔济帕拉玛 1877年-1898年 车林端多布子
第十四代 索特木那木坦 1898年-1912年 多尔济帕拉玛子

相关条目 编辑

注释及征引文献 编辑

  1. ^ 苏联科学院、蒙古人民共和国科学委员会编,《蒙古人民共和国通史》下部第一编
  2. ^ 乌云毕力格. 清太宗与喀尔喀右翼扎萨克图汗素班第的文书往来——兼谈喀尔喀—卫拉特联盟的形成. 西域研究. 2008, (2): 1–8. 
  3. ^ 《平定朔漠方略》卷十二载八旗,无左翼右旗。据光绪《会典事例》卷九百七十及嘉庆《一统志》补出
  4. ^ 《平定朔漠方略》:“扎萨克郡王色棱阿海管西路左翼左军事。”光绪《会典事例》载,乾隆二十一年始置札萨克。
  5. ^ 《清史稿》作“札克毕赖色钦毕都里雅诺尔盟”。
  6. ^ 光绪《会典事例》卷九百七十理藩院封爵外札萨克二
  7. ^ 以下见祁韵士《皇朝藩部要略》、《清史稿》藩部传

延伸阅读 编辑

[]

 清史稿/卷521》,出自赵尔巽清史稿

参考书目 编辑

  • 清史稿》,中华书局点校本
  • 谭其骧 等,1974,《中国历史地图集》,北京:中国地图出版社
  • 祁韵士 著,张穆 改定,包文汉 整理,1987,《清朝藩部要略稿本》,哈尔滨:黑龙江教育出版社
  • 《蒙古族通史》,本书编写组,2001,北京:民族出版社